ปลาตะเพียน
ใบลาน
งานฝีมือชาวบ้าน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ปลาตะเพียนใบลาน ชาวไทยภาคกลางสมัยก่อนทำเป็นแทบทุกคน ที่อยุธยาทำปลาตะเพียนได้สวยงาม กลายเป็นงานหัตถกรรมและเป็นสินค้าส่งขายไปทั่ว นักท่องเที่ยวสนใจซื้อหากันมากทีเดียว
ปลาตะเพียนใบลาน เมื่อสานเสร็จแล้วก็จัดเป็นพวงสวยงาม พ่อบ้านนำไปแขวนไว้บนแปล ลูกน้อยหลับสบาย ตื่นขึ้นมามองเห็น ปลาตะเพียน ค่อยๆหมุนไปมา สายตาเด็กน้อยก็มองตาม ใครจะรู้ว่าคนไทยฉลาดทำ ฉลาดคิด เด็กน้อยมองปลาตะเพียนหมุน เป็นการฝึกสายตา การที่ดวงตาเคลื่อนไหว หมุนไปมาช้าๆ เป็นการออกกำลังอย่างวิเศษที่สุด
ความเชื่อของคนไทยแต่โบราณอีกอย่างหนึ่งคือ ถ้านำปลาตะเพียนใบลานมาแขวนเหนือเปลให้เด็กดู ลูกหลานจะเลี้ยงง่าย โตเร็ว และมีความเจริญรุ่งเรือง ได้สืบสกุล ลูกเต็มบ้านหลานเต็มเมืองเหมือนปลาตะเพียน
ปลาตะเพียนใบลาน แต่เดิมคนภาคกลางที่เป็นชาย ต้องฝึกสานปลาตะเพียนเมื่อแต่งงานมีลูก จะได้สานปลาตะเพียนแขวนไว้เหนือเปล ลูกจะได้โตเร็วๆ ตามความเชื่อที่กล่าวไว้แล้ว
ปลาตะเพียนใบลาน ที่ขึ้นชื่อ เป็นงานฝีมือชาวบ้านที่สวยงามและทำสืบต่อกันมาจนมีชื่อเสียงรู้จักกันอย่างแพร่หลาย คือ ปลาตะเพียนใบลาน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ชาวบ้านแถวหัวแหลม ตำบลท่าวาสุกรี และชุมชนบริเวณคลองเมือง (แม่น้ำลพบุรี) ทำปลาตะเพียนใบลานมาช้านาน จนเป็นที่รู้จักแพร่หลาย เมื่อมีชื่อเสียง ก็มีคนมาซื้อ ในที่สุดปลาตะเพียนอยุธยากลายเป็นงานฝีมือที่นักท่องเที่ยวซื้อไปประดับบ้านเรือน เป็นอาชีพที่มีรายได้ดีมาจนปัจจุบัน ปลาตะเพียนใบลานจึงกลายเป็นสินค้าที่เป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา
การสานปลาตะเพียน ปัจจุบันใบลานขาดแคลน ต้องซื้อมาจากอำเภอกบินทร์บุรี จังหวัดปราจีนบุรีซึ่งยังมีต้นตาลเป็นจำนวนมาก
- วิธีสานปลาตะเพียนใบลาน มีขั้นตอนดังนี้
- เตรียมวัสดุและอุปกรณ์ที่จะใช้สาน เช่นใบลาน พู่กัน แปรงทาสี กรรไกร เข็ม ด้าย มีด เชือก เลียด เป็นต้น
- นำใบลานมาตัดเป็นแผ่นๆ นำไปชักเลียดให้มีขนาดเล็กลงตามความต้องการ
- สานใบลานให้เป็นตัวปลา หางปลา หางจะพับเป็นสามเหลี่ยม มีขนาดพอเหมาะกับตัวปลา
- ผ่าปลายด้านหางตัวปลา นำหางที่พับไว้มาเสียบติดเข้ากับตัวปลา
- สานใบลานส่วนที่เป็นองค์ประกอบอื่นๆ เช่น กระโจม กระทงเกลือ ครีบปลา ใบไพ เม็ดปักเป้า และลูกปลา
- นำตัวปลาและเครื่องประกอบอื่นๆระบายสีให้สวยงาม
- นำลูกปลาเละเครื่องประกอบอื่นๆที่ตกแต่งแล้วมาประกอบกับปลาตัวใหญ่ จะได้ปลาตะเพียนเป็นพวงสวยงาม มีปลาตะเพียนตัวใหญ่อยู่ตรงกลาง มีลูกปลาตะเพียนตัวเล็กๆล้อมรอบ เป็นเสร็จ นำไปแขวนขายได้ ปลาตะเพียนที่นำไปประดับเหนือเปลเด็ก พอถูกลมพัดก็จะค่อยๆหมุนไป เด็กในเปลก็จ้องมองและเคลื่อนสายตาตามไปด้วย
นอกจากจะทำให้เกิดความเพลิดเพลินแล้ว ยังเป็นการฝึกการออกกำลังของดวงตาเด็กอีกด้วย
ปลาตะเพียนใบลาน เป็นความฉลาดของคนไทยที่ใช้ใบไม้มาทำให้เกิดประโยชน์ เป็นภูมิปัญญาไทยที่ควรศึกษาและน่ายกย่องมากทีเดียว
หมวดไทยศิลป์
